Khuyến nghị tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các mặt hàng có hại cho sức khỏe cộng đồng

Theo chuyên gia của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, sử dụng thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm. Mỗi năm, cả nước có trên 40.000 ca tử vong vì các bệnh do thuốc lá gây ra. Con số này sẽ tăng lên 70.000 ca/năm vào năm 2030, gấp gần 4 lần số ca tử vong vì tai nạn giao thông đường bộ nếu không kiểm soát tác hại của sản phẩm này. Kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy, chi phí hằng năm cho việc sử dụng thuốc lá ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP (năm 2022), bao gồm: 16.400 tỷ đồng từ chi phí y tế trực tiếp, 5.900 tỷ đồng từ chi phí gián tiếp do bệnh tật và 85.800 tỷ đồng do tử vong sớm. Ngoài ra, người dân còn chi 49.000 tỷ đồng để mua thuốc lá.

Đối với rượu bia, đây là căn nguyên gây ra hơn 230 loại bệnh tật và tình trạng thương tích, như rối loạn sử dụng rượu bia, tổn thương gan, xơ gan, làm trầm trọng tổn thương do virus viêm gan C, viêm tụy cấp tính và mạn tính, bệnh tim mạch, ung thư, thương tích do bạo lực và tai nạn giao thông... Theo điều tra của WHO năm 2021, hơn 64% nam giới và gần 10% nữ giới sử dụng rượu bia trong 30 ngày qua. Theo Tổng cục Thống kê, tỷ lệ uống rượu bia ở mức nguy hại rất phổ biến, đặc biệt ở nam là hơn 28%. Sản lượng bia tăng từ 3,526 tỷ lít (năm 2015) lên 4,593 tỷ lít (năm 2019); rượu cũng tăng từ 310,3 triệu lít lên 331,7 triệu lít trong cùng thời gian này. Năm 2022, sản lượng bia là 4,4 tỷ lít và sản lượng rượu là 315 triệu lít/năm.

Theo quy định hiện hành, Việt Nam áp dụng mức thuế suất tỷ lệ trên giá bán ra của nhà sản xuất và nhà nhập khẩu. Theo đó, thuế suất tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tại nước ta là 38%, rượu từ 20 độ trở lên và bia là 65%, còn rượu dưới 20 độ là 35%. So với các nước trong khu vực, mức thuế tiêu thụ đặc ở nước ta đang rất thấp. Theo WHO, thuế rượu bia ở Việt Nam chỉ chiếm tỷ trọng khoảng 30% giá bán lẻ, trong khi các nước khác có tỷ trọng 40-85% giá bán lẻ. Đối với thuốc lá, nhiều nước trong khu vực đã tăng thuế. Kinh nghiệm thực tế từ các nước trong khu vực như Thái Lan, Philippines cho thấy tăng thuế thuốc lá qua nhiều năm đã cho kết quả giảm mức tiêu thụ thuốc lá là tăng thu ngân sách đáng kể. Do đó, WHO khuyến nghị cần tăng thuế với các mặt hàng đặc biệt này.

Cụ thể, với thuốc lá, khuyến cáo của WHO là tăng thuế tuyệt đối với mỗi gói thuốc lá lên 5000 đồng vào năm 2026 và lên 15.000 đồng vào năm 2030. Bộ Y tế và Bộ Tài chính đã cùng thống nhất 2 phương án, gồm: Phương án 1: tăng thuế tuyệt đối với mỗi gói thuốc lên 2.000 đồng vào năm 2026 và lên 10.000 đồng vào năm 2030; Phương án 2: tăng thuế tuyệt đối với mỗi gói thuốc lên 5.000 đồng vào năm 2026 và lên 10.000 đồng vào năm 2030.

Với bia, rượu, WHO khuyến nghị tăng giá bán lẻ mặt hàng này lên ít nhất 10%. Hai bộ Tài chính, Y tế đã thống nhất đề xuất lộ trình tăng giá bán rượu bia ít nhất 10% theo khuyến nghị của WHO nhằm giảm tỷ lệ sử dụng và ngăn tác hại sức khỏe, với 2 phương án: Phương án 1: Giá bán năm 2026 tăng 2-3% so 2025, các năm tiếp theo giá bán tăng 2-3%/năm so với năm trước để đảm bảo giá sản phẩm tăng tương ứng theo mức độ lạm phát và gia tăng thu nhập; Phương án 2: Giá bán năm 2026 tăng 10% so 2025, các năm tiếp theo giá bán tăng 2-3%/năm so với năm trước để đảm bảo giá sản phẩm tăng tương ứng theo mức độ lạm phát và gia tăng thu nhập. So sánh tác động của hai phương án, Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2 bởi cho rằng phương án này có tác dụng tăng giá, giảm khả năng chi trả sản phẩm rượu, bia mạnh hơn. Phương án này cũng tác động cao hơn trong việc giảm tỷ lệ sử dụng rượu, bia và giảm các tác hại liên quan do lạm dụng chúng.

Phía Bộ Y tế, đại diện Vụ Pháp chế cho biết ủng hộ phương án 2 và thông tin thêm, thời gian qua, Việt Nam tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu bia theo lộ trình năm 2016-2018, song sức mua vẫn tăng do thu nhập tăng nhanh trong khi giá tăng rất chậm. Do vậy, tình hình sử dụng rượu, bia vẫn ở mức cao, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đưa các mặt hàng này vào là tín hiệu đáng mừng.